Nowoczesna stomatologia odtwórcza dąży do tego, aby w możliwie największym stopniu zachować naturalne tkanki zęba, a jednocześnie zapewnić pacjentowi trwałą i estetyczną odbudowę. Klasyczne wypełnienia kompozytowe sprawdzają się w niewielkich ubytkach, lecz w sytuacji, gdy zniszczenie korony zęba jest rozleglejsze, konieczne staje się zastosowanie bardziej zaawansowanych rozwiązań.
Alternatywą dla tradycyjnych plomb oraz mniej inwazyjnym rozwiązaniem niż pełna korona są wkłady i nakłady protetyczne. W tej grupie wyróżnia się trzy podstawowe typy: inlay, onlay oraz overlay. Choć nazwy te bywają mylone, w praktyce klinicznej odnoszą się do różnych zakresów odbudowy i spełniają odmienne funkcje.
Wspólne cechy wkładów i nakładów
Inlay, onlay i overlay mają wspólny cel – odbudowę zniszczonej części korony zęba w sposób trwały, szczelny i maksymalnie zbliżony do naturalnej anatomii. Wszystkie wykonywane są poza jamą ustną – w laboratorium protetycznym lub w technologii CAD/CAM – i cementowane na stałe przy użyciu nowoczesnych systemów adhezyjnych.
Ich najważniejsze zalety to m.in.
większa odporność na siły żucia w porównaniu z plombami,
precyzyjne odwzorowanie anatomicznej powierzchni zęba,
doskonała szczelność i minimalizacja ryzyka próchnicy wtórnej,
możliwość zachowania zdrowych tkanek, które musiałyby zostać usunięte przy szlifowaniu pod koronę.
Inlay, czyli wkład wewnętrzny
Definicja: Inlay to wkład, który odbudowuje wyłącznie centralną część korony zęba, nie obejmując guzków.
Charakterystyka:
uzupełnia ubytki ograniczone do powierzchni żującej i ścian bocznych,
jest stosowany przy średnich zniszczeniach, gdzie plomba mogłaby nie być wystarczająco stabilna,
zapewnia doskonałe odwzorowanie punktów stycznych między zębami.
Wskazania kliniczne:
odbudowa średnich ubytków w zębach bocznych,
konieczność większej szczelności i trwałości niż w przypadku wypełnienia kompozytowego,
pacjenci z wysokimi wymaganiami estetycznymi.
Onlay – nakład obejmujący guzki
Definicja: Onlay to uzupełnienie, które oprócz centralnej części zęba odbudowuje także jeden lub kilka guzków, wzmacniając całą strukturę korony.
Charakterystyka:
obejmuje większą część powierzchni żującej,
stabilizuje osłabione ściany zęba,
poprawia biomechanikę rozkładu sił żucia.
Wskazania kliniczne:
duże ubytki w przedtrzonowcach i trzonowcach,
ryzyko złamania osłabionych ścian zęba,
pacjenci cierpiący na bruksizm lub z dużymi obciążeniami zwarciowymi.
Overlay, czyli nakład całkowity
Definicja: Overlay to najbardziej rozbudowana forma nakładu, pokrywająca całą powierzchnię żującą i wszystkie guzki zęba, a niekiedy sięgająca do krawędzi bocznych.
Charakterystyka:
zapewnia pełną ochronę przed złamaniem,
przejmuje obciążenia żucia, chroniąc resztki naturalnej korony,
traktowany bywa jako mniej inwazyjna alternatywa dla pełnej korony.
Wskazania kliniczne:
bardzo duże ubytki obejmujące większość korony,
zęby zagrożone złamaniem, które w innych warunkach kwalifikowałyby się do koronowania,
chęć zachowania większej ilości naturalnych tkanek niż przy klasycznej koronie.
Porównanie zakresu odbudowy
| Typ uzupełnienia | Zakres rekonstrukcji | Typowe wskazania | Inwazyjność |
|---|---|---|---|
| Inlay | wnętrze zęba, bez guzków | średnie ubytki | minimalna |
| Onlay | centralna część + 1–2 guzki | duże ubytki, osłabione ściany | umiarkowana |
| Overlay | cała powierzchnia żująca + guzki | bardzo duże ubytki, ochrona przed złamaniem | większa, ale mniejsza niż przy koronie |
Materiały i technologia
Wybór materiału zależy od potrzeb pacjenta, lokalizacji zęba i oczekiwanej estetyki:
Ceramika porcelanowa – najwyższa estetyka, trwałość 10–15 lat, odporność na przebarwienia.
Kompozyty laboratoryjne – tańsze, elastyczne, stosowane głównie w mniejszych ubytkach.
Złoto – wyjątkowa trwałość i biokompatybilność, nawet kilkadziesiąt lat użytkowania, ograniczone walory estetyczne.
Systemy CAD/CAM – możliwość wykonania nakładu z bloczka ceramiczno-kompozytowego w trakcie jednej wizyty.
Etapy wykonania
Opracowanie zęba i nadanie odpowiedniego kształtu ubytkowi.
Pobranie wycisku lub skanu 3D.
Wykonanie uzupełnienia w laboratorium lub systemie CAD/CAM.
Przymiarka i ocena dopasowania w jamie ustnej.
Cementowanie adhezyjne.
Kontrola okluzji i polerowanie powierzchni.
Praktyczne przykłady
Pacjent A – średni ubytek w przedtrzonowcu; zastosowano ceramiczny inlay, który od 7 lat pozostaje w idealnym stanie.
Pacjent B – duże zniszczenie w trzonowcu, groźba złamania; onlay ceramiczny wzmocnił koronę i odtworzył jej anatomiczny kształt.
Pacjent C – bardzo rozległy ubytek, zwykłe plomby wypadały; overlay pozwolił zachować ząb bez konieczności zakładania pełnej korony.
Inlay, onlay i overlay to trzy warianty wkładów i nakładów protetycznych, różniące się zakresem odbudowy, ale służące temu samemu celowi – zapewnieniu pacjentowi trwałego, szczelnego i estetycznego uzupełnienia.
Inlay stosuje się przy średnich ubytkach,
Onlay wzmacnia ząb z większym zniszczeniem,
Overlay daje pełną ochronę i stanowi alternatywę dla korony.
Możliwe jest więc zachowanie maksymalnej ilości zdrowych tkanek, przywrócenie prawidłowej funkcji zgryzu i estetyki uśmiechu. To przykład, jak nowoczesna stomatologia łączy minimalną inwazyjność z maksymalną skutecznością.
